چگونه كودكان منظمى تربيت كنيم

ليلا همتى مقدم

ديسيپلين و انضباط به معناى تنبيه نيست، منظور بيشتر مردم از كلمه ديسيپلين (discipline) تنبيه است در صورتى كه تنبيه بخش كوچكى از ديسيپلين و انضباط است نه همه آن. كلمه ديسيپلين از واژه ديسيپل (disciple) گرفته شده است كه به معناى تعليم و تعلم است و منظور اصلى عبارت است از: آموزش قوانين و مقررات رفتارى به كودكان، يعنى آنچه جامعه و ساير مردم از آنان انتظار دارند و بر مبناى آن بزرگ مى شوند تا افرادى سازنده در اجتماع شده و در زندگى شخصى نيز به وظايف خود عمل كنند. كودكان منضبط مى توانند در اين راه به تعادلى مطلوب و معتدل دست يابند. عامل اصلى نظم و انضباط خوب بزرگ شدن و پرورش كودك در خانواده اى مهربان و بامحبت است كه او را دوست بدارند و او هم متقابلاً آنان را دوست بدارد. در زما ن هاى گذشته تصور مى كردند كه كتك زدن براى ايجاد ادب و رفتار درست در كودكان لازم است و از اين رو بيشتر كودكان كتك مى خوردند ولى در قرن بيستم بنا بر مطالعات و بررسى هاى والدين و متخصصان در كشورهاى مختلف فهميدند كه كودكان بدون تنبيه بدنى يا هر نوع تنبيهى مى توانند خوش رفتار، مشاركت پذير، مودب و بانزاكت باشند. به طور كلى كودكان زمان بسيارى را براى مشاهده رفتار والدين و الگوبردارى از آنان صرف مى كنند. هنگامى كه والدين، با اشتياق، تعهد و قاطعيت معقولى به وظايف خويش رو مى آورند كودكان تمايل پيدا مى كنند كه خود را با اين جنبه از منش آنان وفق دهند. الگوى مسئوليت پذيرى زمانى براى والدين اهميتى ويژه پيدا مى كند كه آنان مستقيماً با كودكان رو يارو شوند زيرا كودكان در اين واكنش هاى متقابل نكات بسيارى در مورد نظم و انضباط و مسئوليت فرا مى گيرند. كودكان وقتى مى بينند كه والدينشان وظايفى را اجرا مى كنند كه انجام آنها دشوار يا خوشايند است، مسئوليت پذيرى را مى آموزند. بسيارى از والدين مى پرسند كه «از چه زمانى مى توان نظم و انضباط را به كودك آغاز كرد؟» پاسخ اين است كه: «هر چه زودتر، بهتر.»يادگيرى اوليه نظم و انضباط از طريق بازى صورت مى گيرد. والدين مى توانند براى كودك بازى هايى ترتيب دهند تا از طريق آنها به تدريج نگرش ها و عادات لازم در مورد انتظارات در وى به وجود آيد.از همان زمانى كه كودك نوپا به جست وجو، دستكارى چيزهاى مختلف و درك جملات ساده را شروع مى كند مى توان او را به جمع كردن اسباب بازى ها، رفتار درست با حيوانات خانگى، مراقبت ساده از اتاق خود و كمك كردن به پدر و مادر در انجام كارهايشان ترغيب كرد. كودكان نوپا بسيار مشتاقند كه مهارت هاى خود را با انجام كارهايى كه تحسين والدين را در بر دارد ابراز دارند و از رفتار بزرگ ترها تقليد كنند.والدين بايد بپذيرند كه در كودكان نوپا، صلاحيت، حس تشخيص هدف ها و توانايى به انجام رساندن كارها محدود است. كودكى كه در شستن ظرف ها كمك مى كند ممكن است بيش از تميز كردن ظروف ريخت و پاش كند ليكن چه بسا كه با اين كار به تجربه هايى در مورد ظرف شستن دست يابد. هر فعاليتى كه براى كودكان سرگرم كننده تر و رضايت بخش تر باشد بيشتر آن را ادامه مى دهند. علايق كودكان نوپا كاملاً به آسانى منحرف مى شود و توجه آنان مدت زيادى بر يك چيز متمركز نمى ماند.كودكان نوپا تمايل دارند كه جواب منفى بدهند حتى اگر مدتى در حال كمك به انجام كارهاى عادى روزانه باشند ممكن است كه بگويند ديگر كار نمى كنند. در اين گونه موارد والدين مى توانند با كمى ناز و نوازش دوباره آنان را بر سر كار برگردانند يا مى توانند فعاليت ديگرى را به آنان پيشنهاد كنند. در برقرارى نظم و تعيين قوانين انضباطى حتماً بايد مراحل رشد كودك، توانايى هاى جسمانى، روانى و نيازهاى او در نظر گرفته شود.بهترين راه براى آموزش نظم و انضباط به كودكان اين است كه كارى كنيم تا آنها به محيط اطراف و اطرافيان اعتماد كنند و در صورت سر زدن اشتباه والدين نبايد عكس العمل شديدى نشان دهند. براى آموزش نظم و انضباط به كودكان يك تا سه ساله، بايد از روش هاى پرت كردن حواس، جايگزين كردن اشيا و در مواردى از كلمه «نه» استفاده كنيد.
آموزش نظم و انضباط كودكان پيش دبستانى مستلزم هدايت كنجكاوى آنها به مقولات قابل قبول است. بايد تاثير كار آنها را روى ديگران برايشان توضيح دهيد و براى بدرفتارى هايشان پيامدهاى طبيعى و منطقى در نظر بگيريد و براى نظم آموزى به كودكان دبستانى بايد خويشتن دارى و كنترل خود را به آنها آموزش دهيد و هرگز كارى را كه يك كودك خودش مى تواند انجام دهد برايش انجام ندهيد. به عنوان مثال: مقيد ساختن كودك به جمع آورى كتاب هايش پس از مطالعه، مرتب كردن اتاقش به نحوى كه اسباب بازى ها و ساير وسايلش در جاى مخصوص خود گذارده شوند. اين فعاليت ها نقش عمده اى در تكامل كودك دارند. اگر والدين از ابتداى زندگى كودك فرصت هايى براى مشاركت كودك در كارها فراهم سازند احتمال بسيار دارد كه وى در آينده فردى مسئول بار آيد.
منبع:
۱ _ آموزش مسئوليت به كودك _ دكتر هريس كلمز _ ترجمه پروين على پور _ چاپ پنجم ۱۳۸۱.
۲ _ تغذيه و تربيت كودك _ دكتر بنيامين اسپاك _ ترجمه دكتر حميدى و... _ چاپ اول ۱۳۸۲.
۳ _ نظم آموزى به كودكان _ دكتر مريلين گوتمن _ ترجمه مهدى قراچه داغى _ چاپ اول ۱۳۸۱.